Gammacyzm i kappacyzm to wady wymowy polegające na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych.
Gammacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski „g”.
Kappacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski „k”.
Głoski te najczęściej albo w ogóle nie są realizowane, albo w miejscu zwartych, tylnojęzykowych, welarnych „k” i „g” występują zwarte przedniojęzykowo-zębowe „t” i „d”. Niekiedy są realizowane w postaci zwarcia krtaniowego, którego brzmienie przypomina wygłosowy dźwięk pojawiający się po samogłosce w przeczącej partykule nie, jeśli ta występuje w roli równoważnika zdania (Kania, 1982). Najwięcej przypadków dotyczy jednak zamiany głosek „k” i „g” na głoski „t” i „d”, co wynika stąd, że w artykulacji tych głosek biorą udział te same partie mięśni. Przy „k” i „g” – mięsień podłużny dolny, który skraca język, uwypukla jego grzbiet i kieruje przód języka na dno jamy ustnej, a w wypadku głosek „t” i „d”- mięsień podłużny górny, który skraca język, a jego przód unosi do góry.
Wśród przyczyn zaburzeń realizacji głosek „k” i „g”, wymienia się niską sprawność ruchową języka, a w szczególności jego tylnej części. Może to wynikać z ograniczonych możliwości językowych. Zamiast wysklepienia się tylnej części języka i zwarcia z podniebieniem miękkim, szczególnie, gdy po „k”, „g” występuje któraś z samogłosek szeregu przedniego, np. „e”, „i”, miejsce zwarcia przesuwa się do przodu jamy ustnej.
Postępowanie logopedyczne
Ćwiczenia wstępne
Na etapie wstępnym przeprowadza się ćwiczenia polegające na unoszeniu języka i tworzeniu jego zwarcia z podniebieniem twardym (język dotyka do wałka dziąsłowego na opuszczaniu go na dno jamy ustnej tak, aby doszło do wysklepienia grzbietu języka w tylnej części jamy ustnej i wytworzenia się w tym miejscu zwarcia. Dostarcza to właściwych tym głoskom wrażeń kinestetycznych.
Sposoby wywołania głosek: k, g
I sposób: po wyćwiczeniu mięśni języka najczęściej wystarczy poprosić dziecko, by umieściło język na dnie jamy ustnej, a jego czubek przy dolnych zębach, następnie szeroko otworzyło buzię tak, aby uniemożliwić kontakt grzbietu języka z podniebieniem i w tym oto układzie próbowało wypowiedzieć głoskę „t”. Logopeda może pomóc dziecku przytrzymując grzbiet języka szpatułką. Czasami może pomaga mocne odchylenie dziecka do tyłu lub ułożenie go w pozycji leżącej.
II sposób: dziecko w pozycji leżącej lekko odchyla głowę w tył, logopeda lub dobrze poinstruowany rodzic może podawać dziecku na język (środkową część) małą ilość płynu (woda, lejący kisiel) i poprosić, aby nie połykało od razu, lecz próbowało podtrzymywać płyn w tylnej części jamy ustnej. Ćwiczenie należy zademonstrować i powtórzyć z dzieckiem kilka razy aż do uzyskania efektu w postaci bulgotania (jak przy płukaniu gardła). Jeśli dziecko ma nadwrażliwą jamę ustną, można zastosować podawanie wody kroplomierzem.
III sposób: wymawianie sylab: „to” lub „ta” i „do”, „da”, z jednoczesnym przytrzymaniem przodu języka palcem lub szpatułką. Powoduje to wysklepienie się i zwarcie tylnej części języka z podniebieniem, co jest niezbędne do uzyskania głosek „g” i „k”.
Pozdrawiam, Agnieszka Betleja